سمندر کوهستانی لرستان

مقدمه و اهمیت

سمندرها از گروه دوزیستان دمدار بشمار می‌آیند. در ایران ۸ گونه سمند متعلق به دو خانواده هینوبیده و سالاماندریده گزارش شده که به ۴ جنس تعلق دارند که جنس Neurergus دارای بیشترین تعداد می‌باشد. دوزیستان به عنوان جاندارانی که بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی را در خشکی می‌گذرانند، به صورت‌های متنوعی تکامل یافته‌اند و از آنجایی که تغذیه زیادی دارند، در تنظیم جمعیت هزاران گونه از بی مهرگاه که از آنها استفاده غذایی می‌کنند نقش بسزایی دارند. در فضای علمی کنونی دوزیستان نقش مهمی را در انواع مطالعات، در زمینه‌های مختلف ایفاپ می‌کنند و علاوه بر این دارای ارزش زیست شناختی، زیبایی شناختی و اقتصادی نیز هستند.

گونه سمندر کوهستانی لرستان یک از زیباترین گونه‌های سمند بوده که به طول ۱۴ سانتیمتر و جزء خزانه ژنتیکی با ارزش فون دوزیستان ایران می‌باشد. زیستگاه‌های این گونه به تازی در حال شناسایی است. با توجه به این که این گونه تنها در این ناحیه از جهان یافت می شود بنابراین دارای اهمیت فوق العاده ملی و بین المللی است.

سمندر کوهستانی لرستان نخستین بار در سال ۱۹۳۸ توسط kaiser از شمال شهبازان لرستان یافت شد. این گونه به عنوان یک گونه بومی، منحصرا درمرزهای جنوبی استان لرستان در بخش پاپی و شمال استان خوزستان یافت می‌شود. تعدادی از زیستگاه‌های این گونه در مسیر راه‌آهن سراسری تهران-اهواز قرا دارد و هر ساله بویژه در ایام تعطیلات نوروزی گرشگران زیادی از طریق راه‌آهن اط طبیعت بکر و پرجاذبه این منطقه بازدید می کنند.

اما متاسفانه نوع زندگی و زیستگاه آنها باعث شده تا در معرض آسیب تهدیداتمختلف به خصوص انواع آلودگی در زیستگاه‌های آبی باشند.

از طرفی سهولت دسترسی به این موجودات بی آزار و زیبا سبب دستکاری در جمعیت‌‌های طبیعی این گونه توسط گردشگران، علاقمندان و افراد محلی ناآگاه شده است.

تاکسونومی

بر اساس نتایج تحقیقات Steinfartz و همکاران ۲۰۰۲ سمندرهای خاورمیانه از جنس Neurergus شامل چهارگونه می‌باشند.

N. Strauchii (Steindachner, 1887),

N. Crocatus (Cope, 1862),

N. Microspilotus (Nesterov, 1917),

N. Kaiseri (Schmidth, 1952).

هر چهار گونه در خاورمیانه یافت شده و در کشورهای ایران، عراق و ترکیه وجود دارند. گونه N. Strauchii در ترکیه یافت شده و سه گونه دیگر در ایران وجود دارند. این گونه‌ها بر اساس ویژگی‌های ظاهری و اکولوژیکی به راحتی قابل تمیز هستند.

پراکنش‌های زیستگاه‌ها

سمندر کوستانی لرستان نیز مانند دیگر گونه‌های سمندر دامنه پراکنش چندان وسیعی ندارد. برطبق یافته‌های موجود دامنه پراکنش این گونه در طول جغرافیایی ۲۷۶۶۴۵ تا ۲۸۱۳۱۰۰ و عرض ۳۶۵۷۷۸۲ تا ۳۶۵۴۰۸۵ قرار دارد.

این گونه به عنوان یکی از گونه‌های اندمیک ایران معرفی می شود که پراکنش آن در ایران تنها منحضر به مناطق محدودی در استان لرستان و خوزستان است.

بر اساس تحقیقات انجام شده این جانور در بیش از پنج زیستگاه یافت شده است. این زیستگاه‌ها شامل وژناب، بلالا، لفت، کرسر، کول سرمال و ... می باشند. البته طی این چند ماه اخیر به تلاش و همت کارشناسان محیط زیست لرستان زیستگاه‌های جدید و ناشناخته شناسایی شده و یا در حال شناسایی می‌باشد که قبلا هیچ گزارشی دال بر وجود این زیستگاه‌ها ثبت و گزارش نشده است.

فعالیت‌های انسانی

حضور انسان در این منطقه خطرات بالقوه‌ای را برای ادامه حیات این جاندار زیبا سبب شده است که در زیستگاه‌های مختلف متفاوت است که این خطرات شامل گردشگری ناآگاهانه، راه دسترسی، جاده‌سازی، چرای دام، کشاورزی و برداشت آب توسط انسان صورت می‌گیرد. در واقع فعالیت‌های ناآگاهانه انسانی مهمترین عامل تهدید این گونه زیبا و کمیاب می‌باشد.

نام‌های محلی

برخی اهالی منطقه پاپی نام‌های رابه این جاندار زیبا نسبت می‌دهند که نشان دهنده باور این مردم به تقدس جانور است. حاجی باریکاب که پشوند حاجی نوعی مصونیت و تقدس به این جانور داده است و وقمی  یا وقفی یعنی جانوری که از طرف کسی شاهزاده احمد وقف شده است. بعضی هم آن را با نام چرق پرق می‌شناسند.